Havva TUNC 19.07.2009
Elde edilen gelirler harcamaların altında kalırsa harcamaların finansmanı mümkün olmayacaktır. Harcamaların finansmanı gelirlerde elde edilecek artışla sağlanabilir. Aksi takdirde gelir gider dengesi bozulur bütçe açık verir.
Kamunun gelirleri dolaylı ve dolaysız vergilerden oluşur. Dolaylı vergilerin tahsilâtı doğrudan vergilerin tahsilâtından daha kolay ve hızlıdır. Çünkü dolaylı vergiler satın alınan malın fiyatının içinde bulunan vergilerdir ve bu vergiler satın alınan mal veya hizmeti kullananlarca ödenir. KDV, ÖTV gibi vergiler dolaylı vergilerin başlıcalarıdır.Dolaysız ya da doğrudan vergiler elde edilen gelir üzerinden belli bir oranda devlete ödenen vergilerdir. Gelir vergisi, kurumlar vergisi doğrudan vergilere örnek olarak verilir. Kamu gelirleri içersinde doğrudan vergilerin payı dolaylı vergilerin payında yüksek olmalıdır. Aksi takdirde vergi adaletinden bahsedilemez.
Türkiye Ekonomisinde elde edilen vergi gelirleri içersinde dolaylı vergilerin payı % 73 olup izlenmekte olan vergi ve maliye politikaları ile bu pay daha da artmaktadır.
2009 yılı bütçesinin 10 milyar lira açık vereceği planlanmış olup daha sonra bu açık revize edilip 30 milyar liraya çıkarılmıştır. TÜİK verilerine göre 2009 Şubat ayında bütçe 10 milyar lira açık vermiştir. Daha sonra açıktaki artış devam etmiştir. 2009 yılı ilk altı ayında bütçe açığı 23 milyar 205 milyon lira olmuştur. Yılın ilk altı ayında bütçenin açık vermesinde giderlerdeki artışa karşılık gelirlerdeki azalış etkili olmuştur.
2009 yılı Haziran ayındaki bütçe açığı 2 milyar 521 milyon iken 2008 yılı haziran ayında bütçe 3 milyar lira fazla vermiştir. Diğer bir deyişle Haziran 2009 yılında bütçe gelirleri % 16,9 azalırken bütçe giderleri % 23,1 artmıştır. Kısacası yaşanmakta olan küresel finansal kriz elde edilen vergi gelirlerin azalmasına yol açmıştır. Buna karşılık hükümet edenlerin izledikleri maliye politikaları harcamaları artırmıştır. Vergi gelirlerindeki azalma hedeflenen yıllık bütçe açığına, yılın ilk altı ayında ulaşılmasına yol açmıştır.
Bütçe açığını finanse etmek için 15 Temmuz 2009 tarihli olmak üzere benzinden, otel ve restoranlarda sunulan mal ve hizmetlerden alınan dolaylı vergilerin payı artırılmıştır. Benzinden alınan % 67’lik vergi oranı %3lük artışla % 70‘e olmuştur. Otel ve restoranlarda sunulan mal ve hizmetlerden alınan % 8’lik vergi oranı % 10’luk bir artışla % 18’e çıkarılmıştır. Vergi oranlarındaki bu artışın fiyat üzerindeki yansıması kat be kat fazla olmaktadır. Örneğin, benzinde yapılan yüzde 3’lük artış malın birim fiyatındaki yansıması % 20’lik artış olmuştur.
Dolaylı vergilerin payının zaten yüksek olduğu ,%70 gibi, bir ekonomide bu oranın daha da yükseltilmesi ekonomi için olumlu değildir. Keza, işsizliğin % 22 olduğu bir ekonomide dolaylı vergi oranlarında yapılacak her birimlik artış toplumun yaşam standardında bozulmayı daha da artıracağı gibi huzursuzlukları pekiştirecektir.